De geschiedenis van de ‘Maatschappij tot Nut van den Javaan’ 1866-1877 – ‘Waarheid voor Nederland, regtvaardigheid voor Java’
	De geschiedenis van Nederlands-Indië, het belangrijkste 'koloniale project' dat Nederland gehad heeft, is inmiddels uitvoerig beschreven. De oorsprong van de Nederlandse bemoeienis met de eilandengroep in de Indische oceaan stamt uit de late zestiende eeuw, toen Nederlanders het gunstig gelegen gebied gingen gebruiken voor handelsdoeleinden. De Verenigde Oost-Indische Compagnie, opgericht in 1602, liet in 1619 de stad Batavia bouwen op de puinhopen van de door Jan Pieterszoon Coen veroverde stad Jayacatra. Hiermee was de macht van de VOC in de regio gevestigd en Batavia werd het centrum van de Nederlandse handel met Azië. De VOC had een monopolie op de Aziatische handel tot 1799, toen het octrooi door de regering van de Bataafse Republiek niet meer verlengd werd en de staat de bezittingen, schulden én de bestuurlijke taken van de VOC overnam. Dit stuk gaat echter niet over de koloniale geschiedenis. Die levert slechts het decor waartegen de Nederlandse cultuur bestudeerd zal worden. Het concrete onderwerp van deze scriptie is de Maatschappij tot Nut van den Javaan (1866-1877), een Nederlandse vereniging die tot doel had de verhouding tussen de koloniën en het moederland te verbeteren. Deze vereniging kan geplaatst worden in de door schuldgevoelens geïnspireerde strijd tegen de misstanden in Nederlands-Indië in het algemeen en het cultuurstelsel in het bijzonder. Er wordt vaak gedacht dat zulke 'ethische' gedachten zich voor het eerst rond 1900 manifesteerden. Niets is minder waar. De ethische politiek die in die periode regeringsbeleid werd, kan beter als continuïteit dan als breuk met het verleden gezien worden. De Maatschappij staat midden in die 'ethische traditie', die zich beweegt van de goede bedoelingen van Koning Willem I, via Van Hoëvell, Multatuli en de Maatschappij tot Nut van den Javaan naar Brooshooft en Van Deventer als architecten van de ethische politiek rond de eeuwwisseling.